Als je het leven niet eenvoudig vindt

29 January 2023 - Preek - Hervormde Gemeente Oost

Misschien dat u weleens al gehoord hebt van een programma op internet dat chatgtp heet. Het is in het nieuws geweest, het heeft met kunstmatige intelligentie te maken en wordt geloof ik vooral door middelbare scholieren gebruikt om snel samenvattingen te maken.

Ik dacht: zou dat programma ook een mooie preek over de zaligsprekingen kunnen maken voor me. Dat is misschien handig, want dan heeft u mij niet meer nodig hier, dan kunt gewoon zelf een preek maken. Dus ik typte in de zoekbalk: Matteüs 5 preek Terschelling.
Toen kreeg ik dit antwoord:

I'm sorry, I am not aware of any specific context or information about a "matteus 5 preek terschelling" event or topic. Can you please provide more information or context so I can better understand and assist you?

Dat viel me tegen, ik dacht da tie wel Nederlands kon begrijpen, maar kennelijk niet. Dus toen vroeg ik: Can you write a sermon for me? En toen kreeg ik deze reactie:  

I can certainly help you with writing a sermon on Matthew 5, but it is important to note that a sermon should be tailored to the specific audience and context in which it will be delivered.



Ik was een beetje teleurgesteld, want dat weet u natuurlijk ook al. Een preek is voor een bepaalde groep mensen, op een bepaalde locatie, daarom had ik ook Terschelling ingevoerd. Maar nu kreeg ik gewoon een soort korte preek in het algemeen over de zaligsprekingen, met vee van die zinnen uit de zaligsprekingen zelf erin. En het eindigde weer met deze opmerking:

This is just one possible approach to a sermon on Matthew 5, but it is important to tailor the sermon to the specific audience and context in which it will be delivered.

U begrijpt dat ik teleurgesteld was. Sowieso was ik van plan om zelf een preek te maken, maar ik dacht: laat ik het eens proberen. Dus hier komt mijn preel

 

‘Gelukkig wie nederig van hart zijn, want voor hen is het koninkrijk van God.’ Dat zijn de woorden waarmee Jezus zijn preek, zijn toespraak, begint. Het is het Bijbelgedeelte dat bekend geworden is als de Bergrede. Nederig van hart. Het raakt mij. Dit begin zet de toon voor wat er zal volgen. Alle uitspraken, die Jezus hierna nog zal doen, over treurenden en zachtmoedigen, over vredestichters, ze ademen allemaal deze sfeer: gelukkig de nederigen van hart. Hier is iemand, die mij toespreekt, die begrijpt en erkent dat het leven een worsteling kan zijn. Zo nu en dan een worsteling, of heel vaak. Geen mens die daar  niet mee te maken heeft. Ik dus ook. Net als u. Een worsteling waarmee je op verschillende manieren om kunt gaan, dat wel. Als ik dan bij de verliezers hoor, dan wordt tegen mij gezegd dat ik niet moet ophouden met vertrouwen hebben in  gerechtigheid en hopen op rechtvaardigheid. Verlies nooit de hoop, zegt Jezus. Ook niet als het niet zo gaat als je verwacht, verlies dan niet de hoop.



‘Zalig de armen van geest’, klonk het in oudere Bijbelvertalingen. Dat is een bijzondere uitdrukking, armen van geest. Verder nergens in het Nieuwe Testament komt deze zinswending voor, je vindt het alleen hier. Als ik dit boek (H.D.Betz, The Sermon on the Mount, een kleine 700 pagina’s) moet geloven, vind je deze uitdrukking ook verder nergens in andere Griekse geschriften. Vandaar dat de nieuwe Bijbelvertaling, waar Nel uit voorgelezen heeft, tegen ons zegt: ‘Gelukkig wie nederig van hart zijn.’ Misschien is nederig van hart beter te begrijpen dan armen van geest. In plaats van ‘gelukkig’ of ‘zalig’ kun je ook vertalen met ‘gezegend’. Gezegend wie nederig van hart zijn. In Engeland vertalen ze met ‘Blessed are the poor in spirit.’ Eerlijk gezegd lijkt mij dit ‘gezegend’ nog wat passender dan ‘gelukkig’.



Jezus spreekt hier mensen aan, die een leven vol zorgen hebben. De strijd om het bestaan kan een harde strijd zijn, in allerlei opzichten. Je kunt rijk zijn en een moeilijk leven hebben. Of weinig, te weinig te besteden hebben en gelukkig zijn, dat weet u wel. Ook al hebben rijken een niet te onderschatten voorsprong. Mensen met zorgen hebben het niet getroffen, zou je kunnen zeggen. Overal zijn er mensen die pech hebben. Soms ervaren ze dat er op hen neer wordt gekeken. Terwijl het juist zo belangrijk kan zijn, dat weet u waarschijnlijk ook, dat je je gewaardeerd kunt voelen, gerespecteerd worden, gezien worden. Niet altijd, dat hoeft ook weer niet, maar toch wel iets daarvan. En precies dat is het wat Jezus hier doet. Uit deze zaligsprekingen spreekt respect voor de mensen die het zwaar hebben en die hun best doen. Het zet ook de mensen door wie de nederigen van hart geminacht worden in een speciaal licht. Pas er mee op, zegt Jezus, om andere mensen als minder te beschouwen en ze meewarig aan te kijken. Kijk er voor uit om op iemand neer te kijken.

Hiermee spreekt Jezus dus niet alleen de armen van geest, de zachtmoedigen, de vredestichters aan, maar meteen ook de mensen, die denken dat ze het met zichzelf in het bijzonder getroffen hebben. Vaak zijn dat mensen die menen geen hulp nodig te hebben, dit in tegenstelling tot wie nederig van hart zijn. Want zij zijn ervan overtuigd, dat ze het op eigen kracht niet zullen redden. Zij zijn het die erop proberen te vertrouwen, dat er iemand is die hen zal helpen. Iemand die voor hen op zal komen, die het voor hen op zal nemen. Iemand die hen niet inde steek zal laten. Grote kans dat ze in dit geval die Iemand ook met een hoofdletter spellen. Ook al zullen ze zich misschien nooit kerkelijk of gelovig noemen.



Wat verderop zegt Jezus: ‘gezegend zijn de vredestichters, want zij zullen kinderen van God genoemd worden.’ We zitten er mee in onze maag, met die vrede. Want het is een van de grote vragen van deze tijd, hoe vrede bereikt kan worden. Wat moeten we doen, om ervoor te zorgen dat de oorlog eindigt en dat er een rechtvaardige vrede bereikt kan worden? Wat is daarvoor nodig? Tanks, gevechtsvliegtuigen? Of misschien nog iets anders? En wat zou dat dan kunnen zijn? Verderop in de Bergrede horen we Jezus zeggen: ‘Heb je vijanden lief en bidt voor wie jullie vervolgen.’ Wie zijn onze vijanden? Zijn dat de Russen? De Russische soldaten? Wat moeten we dan met ze doen? Of ligt het toch anders? Moeten we wel tegen ze vechten, maar zijn het niet onze vijanden?

‘Heb je vijanden lief en bidt voor wie jullie vervolgen,’ zegt Jezus en gaat verder met: ‘alleen dan zijn jullie werkelijk kinderen van je Vader in de hemel. Hij laat zijn zon immers opgaan over goede en slechte mensen en laat het regenen over rechtvaardigen en onrechtvaardigen.’ Jezus ziet God als de vredestichter bij uitstek, die het ons moeilijk maakt om de wereld en de mensen te verdelen in goed en slecht. Waarom zouden we de Eeuwige hierin niet proberen te volgen? Het bevrijdt je van enorm veel rekenwerk om te bepalen wie deugt en wie niet deugt. Waarom zou je de wereld zo indelen? Wil je daar niet heel graag van bevrijd worden? En zo lijkt het erop dat bevrijding het echte thema van de Bergrede is geworden.



De Bergrede daagt ons dus op een hele fundamentele manier uit. Want wij zijn altijd bezig om de wereld in te delen in wie bij ons hoort en wie niet. Daar wil de Bergrede ons uit bevrijden.

Jezus nodigt je uit en troost je om je rug recht te houden als je veel pech hebt, ook al heb je die pech misschien aan jezelf te danken. Want wie pech heeft wordt volledig aanvaard door de Eeuwige. Wie verdriet heeft, kan terecht bij de God van hemel en aarde.

Toen Israël de slavernij in Egypte had weten te ontvluchten, ging Mozes de berg op om de woorden van God te horen en te ontvangen. We kennen ze bijvoorbeeld als de tien geboden. Het is niet moeilijk om hierin aan parallel te zien µet de Bergrede, waarin niet voor niets ook verteld wordt dat Jezus een berg opgaat en daar het woord neemt. Weet u nog met welke zin de tien geboden startten? Ze beginnen niet met het eerste gebod: ‘Vereer naast Mij’, maar met de herinnering aan de bevrijding van de Israëlieten uit slavernij. ‘Ik ben de Eeuwige, uw God, die u uit Egypte, uit de slavernij, hebt bevrijd. 



Ook de Bergrede begint niet met geboden, met opdrachten, maar met zegenspreuken. Dat zijn we niet gewend. Want meestal wordt bij ons een wijsheid gepresenteerd als iets waar je eerst heel erg je best voor moet doen, waarna pas daarna het goede resultaat zal volgen voor je. Hier in de Bergrede en de tien geboden is het precies andersom. Je bent bevrijd, dat is wat Jezus, wat Mozes zeggen. Je bent gezegend. Als je het leven niet altijd eenvoudig vindt en je toch je best blijft doen.



Matteüs 5, 1 – 12 en Sefanja 3, 9 - 20